TEMA 3: O ASPECTO CULTURAL NA AULA

Benvid@s de novo a este blog! No tema 3 da materia centrámonos nas competencias da LOMCE e nas competencias do MCER. Segundo o Marco, sobre o cal xa falamos na entrada do Tema 2, as competencias son «a suma de coñecementos, destrezas e características individuais que permiten a unha persoa realizar accións» (2001: 11). Estas pódense dividir en dous grupos: competencias xerais e competencias comunicativas. Na entrada de hoxe falaremos sobre dúas competencia xerais que nos parecen moi interesante para tratar nas aulas de linguas estranxeiras: a consciencia intercultural e o coñecemento sociocultural.

Estas competencias forman parte do coñecemento declarativo, é dicir, do saber, pois céntranse no coñecemento en xeral sen ter en conta o aspecto lingüístico. Agora ben, preguntarédesvos: se non teñen en conta o aspecto lingüístico... Que teñen que ver coas clases de idiomas?

A consciencia intercultural consiste no coñecemento da diversidade rexional e social do mundo orixe e o mundo meta, que se enriquece coa conciencia doutras culturas e así contribúe a ubicar ambas no seu contexto (MCER, 2001: 101). Pola súa parte, o coñecemento sociocultural consiste en coñecer a sociedade e a cultura do idioma que se está aprendendo (MCER, 2001: 100). Con estas palabras, podemos intuír a importancia que ten este aspecto nas aulas de idiomas. Estou segura de que todos os que estades a ler isto tivestes profesorado de Inglés moi bo, pero tamén moi malo, verdade?

Na miña experiencia, se me paro a pensar nos peores profesores de Inglés que tiven, penso inmediatamente en gramática. Quen non tivo nunca o típico profesor que se limitaba a dar unha explicación (soporífera) sobre o past simple e despois dicía que había que facer os exercicios da páxina correspondente do Workbook? Se ti non viviches esta experiencia, envídiote, eu e case toda a poboación!

Agora ben, se penso nos meus mellores profesores de Inglés, penso en persoas que me ensinaron cousas moito máis aló da gramática e o vocabulario relativo ao tema que estabamos a estudar. Penso en persoas que de verdade tiñan vocación e, obviamente, isto reflectíase nas súas clases. Os mellores profesores de Inglés intentan que o seu alumnado comprenda a cultura que rodea ao idioma que se está aprendendo, pois moitas veces iso é moito máis importante que saber formar perfectamente o past simple (que tamén é importante, non me malinterpretedes). A interculturalidade é esencial, xa que a nosa materia é o Inglés, a lingua máis extendida no mundo. Debemos ter en conta que vivimos nun mundo globalizado e interconectado e que, ademais do idioma en si, é imprescindible ensinar ao noso alumnado aspectos das persoas e da cultura meta, pois seguramente lles sirvan de axuda para o seu futuro.

Non obstante, a consciencia intercultural tamén ten un «lado oscuro». A miúdo cando vemos os costumes doutra cultura, caemos en estereotipos nacionais. Así pois, os estranxeiros cren que todos os españois son moi morenos, moi festeiros e, como non, amantes dos touros e das sevillanas. Sen ir máis lonxe, a min unha vez unha moza xaponesa díxome que non parecía española porque era «moi branca» e, ademais, pediume se podía bailar flamenco, que quería ver como era. Unha galega bailando flamenco... Se ela soubera!

Da mesma forma, nós temos estereotipos cara aos estranxeiros: consideramos aos franceses persoas elegantes e arrogantes, aos ingleses extremadamente educados e puntuais, aos alemáns serios e cerrados... Pero coidado!, en moitos casos os estereotipos poden levar á xenofobia. Debido a eles, as persoas latinoamericanas son consideradas persoas perigosas; por non falar das persoas africanas, que, como ben explica Chimamanda na TED Talk que vimos na clase, temos tan interiorizados os estereotipos que pensamos que, debido á cor da pel, o seu estatus socieconómico é menor, porque claro, «en África hai moita pobreza»...

Na miña opinión, pode ser interesante traballar con estereotipos de distintas culturas para facer unha primeira aproximación cultural, pois seguramente ao alumnado lle faga gracia e sexa motivante. Non obstante, isto debería ser só a base. A partir dos estereotipos traballados deberíase ir construíndo esa consciencia da que falamos mediante actividades diversas nas que se traballen as características da cultura dende unha perspectiva máis realista. De feito, un aspecto moi interesante para practicar a interculturalidade é a migración, pois permite ao alumnado ver situación de distintos países e a súa necesidade de mobilidade e o proceso de adaptación a unha nova cultura. Así mesmo, a consciencia intercultural está moi relacionada co coñecemento sociocultural, e este aspecto é moi interesante para traballar na aula as diversas tradicións e festividades da cultura anglosaxona.

Ademais, considero que todos os aspectos culturais son unha gran oportunidade para gamificar: desde o visionado de vídeos ata a creación de proxectos ou obras teatrais, podemos crear actividades moi divertidas e estimulantes nas que se traballe a o plano intercultural e sociocultural en conxunto cos contidos máis teóricos da materia.

En definitiva, a consciencia intercultural e o coñecemento sociocultural son dous competencias que van da man e que poden ser de gran axuda para facer as nosas clases máis variadas e motivantes para o alumnado. Non obstante, debemos ser moi coidadosos á hora de traballar estes aspectos na aula, xa que a pesares de que os estereotipos sexan aspectos moi atractivos, debemos  educar ao noso alumnado para que respecte todas as culturas e non caia nos típicos clichés que poden levar á xenofobia. No noso futuro como docentes debemos recordar máis que nunca a Chimamanda e o perigo que ten a historia única.

Inclúo algúns documentos de interese sobre este tema:

El desarrollo de la consciencia intercultural: una propuesta didáctica

MCER

La enseñanza del inglés a través del aspecto cultural